Jacob Olie werd in 1834 geboren. In het meest noordelijk puntje van Amsterdam. De trein had de buurt nog niet afgesneden van het centrum. Die werden namelijk pas in de jaren 1870 tot 1880 aangelegd. Ik ben zo precies in mijn beschrijving omdat we het over straatfotografie gaan hebben. Tijdsbeelden. Dat is waarom Ik Jacob Olie ga bespreken.

Olie werd geboren aan de zandhoek. Een straatnaam die zijn naam te danken had aan wat er voorheen was geweest, verkoop van zand. De functie van zandmarkt had het al lang niet meer. Amsterdam was in deze Amsterdam niet meer, de hele grote stad van weleer. Er waren best wel veel problemen en er woonden nu nog ongeveer 200.000 mensen. Amsterdam was de gouden glorie van de gouden eeuw al lang kwijt. Amsterdam groeide niet door vanuit een schoonheid ideaal, maar gewoon om puur noodzakelijk redenen als genoeg woonruimte en de strijd tegen het water als oud vissersdorpje.

Jacob Olie genoot een opleiding in de bouw. Hij ging aan de slag als timmerman om zich in de avonduren verder te bekwamen via extra studie in de theorie van de bouwkunde. Hierdoor kreeg hij een baan als opzichter in de bouw. En waarschijnlijk hierdoor werd Olie zicht steeds meer bewust van de functies van gebouwen in haar omgeving.

Olie werd ook lid van de maatschappij voor de werkende stand. Zoals net al geschreven Amsterdam was Amsterdam niet meer een had het veel problemen. Een van de doelstellingen was van de maatschappij voor de werkende stand om genoeg capabele mensen te hebben, op te leiden of iets anders, om Amsterdam weer een beetje op de rails te krijgen. Straatreiniging, werk verschaffing projecten en het opzetten van nieuwe scholen zoals de ambachtsschool. Het waren onder andere deze activiteiten dat Olie zich meer en meer met de stad bezig hield. Dat hij passie had voor Amsterdam is duidelijk.

In 1855 zestien jaar na de bekendmaking van die uitvinding van de fotografie in Frankrijk werd er in Nederland voor het eerst een foto tentoonstelling georganiseerd. Er werd op dat moment bijna alleen nog maar gedaguerreotypeerd. Wel werd er langzaam nu bekend dat er makkelijker en goedkopere technieken beschikbaar kwamen. Van direct positief op glas met als grote voordeel dat het meerdere malen af te drukken was (natte platen). Mede door deze technieken werd het voor iemand als Olie interessanter om ook fotografie uit te gaan proberen. Dat was pas in 1860. Jacob Olie was in eerste instantie een primitief fotograaf. Dat is niet negatief bedoeld. Maar wel als een aanduiding dat fotografie in deze tijd nog ontzettend moeilijk en lastig was. Olie moet heel veel zelf uitzoeken, ontdekken fouten maken om de fotografie een beetje onder de knie te krijgen. Vooral het stukje chemie was destijds erg lastig.

Mede of door zijn studie bouwkunde tekende Olie sowieso erg graag. En het waren de tekenaars die als eersten de fotografie omarmden. Het was een toevoeging en uitbreiding van beeldend werken en vastleggen. In 1862 verscheen het eerste handboek der fotografie in Nederland. waarschijnlijk heeft Olie dit ook wel gelezen. En twee jaar later 1864 kwam er zelfs al een fotografisch tijdschrift op de markt. Het moet rond deze tijd zijn dat Olie met fotograferen is begonnen. Olie begon op klein formaat 10x13 cm met het natte kollodiumprocede.

Speciaal voor portretten bouwde Olie al snel in de achtertuin een studio. Hij kon immers ook goed bouwen, maar nog niet zo goed fotograferen. Hij bouwde met oude doeken een soort salon achtig tafreel. In het gemeente archief van Amsterdam staat nog steeds een houtren camera die door Olie zou zijn gemaakt en waar alle portretten mee werden gemaakt.

Waarschijnlijk gemaakt in 1862

Olie ging echter ook steeds vaker naar buiten. Ook daar begon hij in eerste instantie met het maken van portretten. In deze fotografie maar ook zijn latere werk valt het op dat de geportretteerde mensen er altijd wel ontspannen op de foto staan. Dat was bij vele fotografen anders in die tijd. Omdat fotografie duur, langzaam en lastig was. Werd er vaak voor gekozen hele statische situaties van mensen. Jacob Olie deed dat niet. Ook in zijn vroegere werk staan mensen er altijd ontspannen op.

Foto waarschijnlijk uit 1863

Als architect heeft Olie nooit gewerkt. Hij leverde alleen maar ondersteunende diensten aan zijn baas leiman. Maar de liefde voor architectuur was er wel. Heel duidelijk. En meer en meer ging Olie de straatbeelden van Amsterdam vastleggen. Architectuur was er toen ook al. Olie begon met het fotograferen van gebouwen die waren ontworpen in de 17 e eeuw. Die zal hij bijzonder en of mooi hebben gevonden.

1861 voor het eerst dat Olie probeerde gebouwen vast te leggen. Kijk eens naar alle beschadigingen en vingers op de glasplaten. Maar er was beeld. Het lijkt wel bijna een tekening.

Bovenstaand werk is nog niet indrukwekkend, maar het begin is er. En iedere fotograaf begint altijd onder aan de ladder. Het is tot ongeveer 1870 dat Olie blijft werken met natte platen. Misschien langer, maar dat is niet zeker. Wel zeker is, is dat hij in 1878 in Parijs een nieuw objectief kocht. Een objectief met veel beter glas. En Olie schakelde over naar droge platen (lees film). Een techniek die gekenmerkt werd door makkelijker, beter en lager contrasten. Grote voordeel was ook dat belichtingstijden veel korter werden. Heel veel korter. Andere fotografie werd dus mogelijk. Waaronder het maken van mensen in het straatbeeld. En dat was precies het gene waardoor we Olie nu nog steeds kennen. Of waardoor hij beroemd is geworden. Misschien had hij het wel eerder willen doen, maar de fotografische technieken leende zich daar nog niet voor. En zo is het dat Jacob Olie vanaf 1880 tot aan zijn dood in 1905 echt productie kon gaan draaien. Uit die periode komen al zijn goede en bekendere foto's. Zonder dat hij nu werkelijk beroemd is geworden met één foto. Het is zijn oeuvre, het vastleggen van Amsterdamse straatbeelden inclusief architectuur, waarom ik er nog steeds zo graag naar mag kijken.

Laurierstraat 1902



Madelievenstraat 1902


Vondelpark 1894


Damrak 1890, rechts zie je nog een klein beetje van het Centraal station wat er inmiddels een aantal jaren was.

Zeeburgerdijk 1896



Weteringschans 1893

Bekijk je de foto's van Olie nog eens goed dan kun je zien wat voor mogelijkheden de man kreeg door met snellere sluitertijden te gaan werken. Mensen hoefden niet meer 5 minuten of langer stil te zetten, maar straatbeelden kwamen binnen bereik. Ik denk dat Jacob Olie niet alleen gek was op bouwen, gebouwen en architectuur, maar ook op mensen. Want sinds het moment dat de techniek het toeliet staan er eigenlijk altijd mensen op zijn foto's. Kun je je voorstellen hoe groot de sensatie geweest moet zijn om voor het eerst iemand zomaar midden op straat te kunnen fotograferen? Er ging een nieuwe wereld aan mogelijkheden open.

Ik pretendeer niet een compleet overzicht te hebben gegeven van Olie's werk, maar wel de essentie te hebben gepakt. Voortschrijdende technieken, de wens om te fotograferen. En hoe toen destijds hele normale foto's nu zoveel decennia later ineens bijzonder aangenaam zijn om naar te kijken. Hoe het gewone bijzonder kan worden. En ik denk niet dat Olie dat ooit als doel heeft gehad. Hij wilde denk ik gewoon vastleggen. Wat geweldig dat hij dat gedaan heeft. Een periode van een stad vastgelegd. En de geschiedenis die daaraan verbonden is is voor mij net zo interessant. De tijd doet veel met foto's. Beelden die nooit meer terugkomen.

En nu nooit meer klagen dat fotografie moeilijk is. In 1860 en nog wat later was fotografie echt moeilijk. Nu met alle digitale mogelijkheden is het echt appeltje eitje. Wat mij er bij brengt om nog één foto te laten zien. Een volledig gerestaureerde foto. Het is ongelofelijk om te zien hoe goed fotografie destijds eigenlijk al was.

Paleis voor volksvlijt 1892. Kijk eens naar alle details ( onderdeel van een project om Amsterdam verder te doen laten ontwikkelen qua mensen). Op deze manier moet je eigenlijk al zijn werk zien. Dan is het nog veel beter dan dat je dacht. In ieder geval technisch bekeken.